اخلاص و انواع آن

باید دانست که وصول بدین مقامات و درجات بدون اخلاص در راه حقّ صورت نبندد و تا سالک به منزل مخلّصین نرسد کشف حقیقت چنان که باید برای او نخواهد شد.
بدان که اخلاص و خلوص بر دو قسم است: اوّل : خلوص دین و طاعت از برای خدای تعالی. دوم : خلوص خود را از برای او. و کریمه شریفه : وَ مَا اُمِرُوا الا لِیَعْبُدُوا اللهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ دلالت بر اوّل دارد و کریمه شریفه: إلَّا عِبادَ اللهِ الْمُخْلَصینَ بر دوم دلالت دارد و حدیث نبوی مشهور: مَن أخلَصَ لِلّهِ أربَعینَ صَباحًا ظَهَرَت یَنابیعُ الحِکمَهِ مِن قَلبه إلى لِسانِه دلالت بر قسم دوم دارد.
یعنی کسی بدین مرحله می ‏رسد که خود را برای خدای تعالی خالص کند.
و توضیح این اجمال آن که : خداوند تعالی همان طور که صلاح را در قرآن کریم در بعضی از مواضع استناد به عمل داده است، کقوله تعالى: مَنْ عَمِلَ صالِح یا عَمِلَ عَمَلاً صالِح یا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ و در بعضی از مواضع آن را استناد به ذات انسان داده است کقوله تعالی : إنَّهُ مِنَ الصّالِحینَ یا وَ صالِحُ الْمُؤْمِنین ، همچنین اخلاص و خلوص را گاهی مستند به عمل دانسته و نسبت به آن داده است و گاهی مستند به ذات. بدیهی است که تحقّق اخلاص در مرتبه ی ذات موقوف است بر اخلاص در مرتبه ی عمل یعنی تا کسی در یکایک از اعمال و افعال و گفتار و سکون و حرکت خود اخلاص به عمل نیاورد به مرحله ی اخلاص ذاتی نائل نخواهد شد. قال عزّ من قائل: الَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصّالِحُ یَرْفَعُهُ به ارجاع ضمیر مستتر فاعل «یرفع» به سوی «العمل الصالح» و معنی چنین می ‏شود : «العمل الصّالح یرفع الکلم الطّیّب».
رساله ی لبّ اللّباب در سیر و سلوک اولی الألباب